به گزارش خبرگزاری حوزه از شیراز، ظهور انقلاب اسلامی در ایران در اواخر قرن بیستم میلادی تأثیر زیادی بر معادلات جهانی نهاد به گونه‌ای که در بسیاری عرصه‌ها نقطه‌ی عطفی به وجود آمد مثل مسأله فلسطین که پس از چند دوره جنگ میان اعراب و اسرائیل و شکست اعراب مسیر آنها به سمت تسلیم و سازش با اسرائیل پیش رفت اما با انقلاب ایران به یکباره این مسیر تغییر کرد و خون جدیدی در کالبد گروه های مقاومت دمید و مسیر سازش را تا حد زیادی با چالش مواجه کرد.
از عرصه‌های دیگری که انقلاب اسلامی باعث تحوّل و پیشرفت در آن شد مسأله حج و زیارت بود. تا پیش از انقلاب اسلامی مراسم حج منحصر شده بود به مناسکی ظاهری که هیچ نقش مؤثری در معادلات جهان اسلام ایفا نمی‌کرد و مسلمانان از سرتاسر جهان در ایامی خاص پس از انجام این مناسک به دیار خود بازمی‌گشتند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی تحولی شگرف در این عرصه از زوایای مختلف ایجاد گردید. شاید بتوان محورهای مهم تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر مراسم بزرگ حج را در سه محور خلاصه کرد:
از جهت تعمیق معنویت
از جهت عمرانی و توسعه خدماتی
از جهت سیاسی و اجتماعی
این نوشتار که خلاصه ای از مقاله «انقلاب اسلامی و حج؛ آثار و پیامدها» است به اختصار به بررسی این سه محور مهم می‌پردازد اگرچه جهات دیگری نیز در امور مربوط به حج و عمره ممکن است وجود داشته باشد که تاثیرات انقلاب اسلامی در آن قابل اثبات باشد.
انقلاب اسلامی و تعمیق معنویت
اگر چه مناسک حج از صدر تاریخ یکی از مراسم مهم توحیدی بوده و فلسفه وجودی آن خدا پرستی، اخلاص و معنویت بوده است اما از آنجا که ظرفیت انسان ها در پذیرش معنویت به تناسب شخصیت آنها و شرایط زمانی و مکانی با یکدیگر فرق می کند لذا نمی‌توان نورانیت اعمال حج را برای همه شرکت کنندگان و در همه زمان ها یکسان دانست بلکه به میزان معرفت افراد و زمینه‌ای که در وجود خویش پدید آورده‌اند این اثرپذیری معنوی متفاوت خواهد بود.
از آنجا که انقلاب اسلامی با رهبری امام خمینی(ره) جهان بینی اسلامی را با تفسیر اسلام ناب محمدی یعنی همان تفسیری که راه رسیدن جامعه بشری به سعادت واقعی را برگشتن به تعالیم انبیاء الهی و محوریت توحید و معنویت می داند با صدای بلند به گوش مسلمانان رساند از این‌رو کسانی که پیام توحیدی انقلاب اسلامی را دریافت کردند، ظرفیت معنوی خود را با آن هماهنگ نموده و پیام انقلاب را که عبودیت، معنویت و عدالت در سرتاسر جهان بود به گوش جان شنیدند و از آن تأثیر پذیرفتند.
همانطور که انقلاب اسلامی بطلان نظریه افول مذهب را به اثبات رساند و بی‌پایه بودن سخن کسانی که می‌گفتند دنیا به پایان معنویت گرایی رسیده و مظاهر دینی باید از جامعه انسانی رخت بربندد را بر همگان آشکار کرد و همه شاهد خروش موج معنویت طلبی در سرتاسر عالم شدند. پروفسور یاوس اوسوس تازه مسلمان آلمانی و قائم مقام دانشکده‌ی فنی دانشگاه برمن آلمان و از رهبران برجسته مسلمانان آلمانی زبان در اروپا با اشاره به تأثیرات عظیم انقلاب اسلامی ایران در دنیای معاصر می‌گوید: «امام خمینی(ره)» بیدارگر همه موحدان در عصر ماست، احیای دین و معنویت در روزگاری که سیطره‌ی مادیت و ابزار مادی و اندیشه‌های ضد معنوی جامعه بشری را در چنبره‌ی خود گرفته بود مدیون امام خمینی و یاران انقلاب اسلامی است.
سفیر وقت ایران در واتیکان نیز با اشاره به این مطلب که بعد از رنسانس تا قبل از ظهور انقلاب اسلامی مذهب به معنای عام آن در هیچ یک از نقاط دنیا حضور در صحنه‌های اجتماعی و به تبع آن سیاسی و اقتصادی را نداشت می‌نویسد این انقلاب آغاز بزرگ‌ترین تحول جهانی در عرصه‌ی دیانت و مذهب بود که برای اولین بار با این وسعت ظهور پیدا کرده بود ... و حرکت امام خمینی در دنیای دیانت عصر جدیدی را آفرید.
همانطور که می‌بینید بسیاری از اندیشمندان جهان اعم از مسلمان و غیر مسلمان بر نقش مهم انقلاب اسلامی ایران در تحول معنویت جهان تأکید کرده‌اند، انقلابی که توانسته موج معنویت و دین خواهی را در میان غیر مسلمانان به وجود بیاورد، به مراتب این قدرت را دارد که در میان امت اسلامی موجی بس عظیم‌تر و گسترده‌تر به وجود بیاورد و تفاوت حضور امت اسلام هم به لحاظ کمّی و هم به لحاظ کیفی در مراسم باشکوه حج پیش و پس از انقلاب گواهی برای این ادعاست.
موج معنویت گرایی که پس از انقلاب اسلامی در جهان به ویژه جهان اسلام به وجود آمده بود ایجاب می کرد که حاکمان عربستان به تناسب شرایط جدید و استقبال امت اسلامی از مناسک حج و عمره و مطالبه زائران برای خدمات بیشتر و بهتر به حجاج و زائران جهت توسعه مسجدین شریفین و اماکن اقامتی برنامه ریزی نمایند به همین دلیل روند توسعه کمّی و کیفی حرمین شریفین از سال ۱۴۰۲ قمری آغاز شد.
از طرف دیگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی مواضع امام خمینی(ره) مورد توجه بسیاری از مسلمانان جهان قرار گرفت به گونه‌ای که ایشان به شخصیتی منحصر به فرد و تأثیرگذار در جهان اسلام مبدّل گشت و مواضع و توصیه های ایشان بازتاب زیادی پیدا می کرد لذا زمانی که ایشان در سال ۱۴۰۷ قمری بزرگان جهان اسلام مبنی بر لزوم تشکیل هیأتی از علمای اسلام جهت رسیدگی به وضعیت حرمین شریفین را مورد خطاب قرار داد ملک فهد با جدیت بیشتری توسعه مسجدالحرام و مسجدالنبی و ایجاد یک تحول اساسی در خدمات رسانی به حجاج را در دستور کار قرار داد.
اگر چه فضای مسجدالحرام و مسجدالنبی در طول تاریخ اسلام همواره توسعه یافته و دستخوش تغییراتی شده بود که بخشی از آن از زمان شخص پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آغاز شد اما آنچه که حائز اهمیت است این است که بیشترین توسعه از لحاظ کمّی و کیفی همین توسعه‌ای است که متأثر از انقلاب اسلامی ایران انجام گرفته است.
آقای رسول جعفریان پژوهشگر اماکن مکه و مدینه در کتاب خود می‌نویسد: «ملک فهد که به دنبال مرگ برادرش خالد در سال ۱۴۰۲ق/۱۳۶۱ش به سلطنت رسید یکی از کارهای اساسی خود را رسیدگی به امور حرمین شریفین قرار داد وی به سال ۱۴۰۹ قمری تصمیم گرفت مسجدالحرام را به صورت بی‌سابقه‌ای افزایش دهد و به اصلاح و ترمیم آن و اطرافش بپردازد این افزایش تا این تاریخ بیشترین افزایشی بود که در طول تاریخ مسجدالحرام در این مسجد صورت گرفته بود به علاوه اقدامات اساسی دیگری مانند بنای زیرزمین، ایجاد یک طبقه روی طبقه همکف و نیز آماده سازی سطح بالای طبقه نخست برای اقامه نماز از کارهایی بود که صورت گرفت.
همچنین برای انتقال زائران به طبقه اول و بام آن افزون بر سرویس پله‌های عادی چندین بالابر برقی در قسمت‌های مختلف مسجد نصب گردید». و در جای دیگر در رابطه با توسعه مسجدالنبی می‌نویسد: «سنگ بنای توسعه مسجدالنبی پس از دو سه سال نقشه برداری و نقشه کشی از روز نهم ماه صفر سال ۱۴۰۵ هجری قمری آغاز گردید ... کارهای زیرسازی آن در سال ۱۴۱۰ پایان پذیرفت و پس از آن برای معماری خود مسجد دست به کار شدند ... تا بیش از آن توسعه، مساحت مسجد ۱۶۳۲۳ متر بود و در توسعه جدید بنا شد ۸۲۰۰۰ متر مربع که جای ۱۳۷۰۰۰ نمازگزار را داشت بر مساحت پیشین افزوده شود...».
البته گسترش خدمات در این دوره را بسیار بیشتر از توسعه فضای مسجدین شریفین باید دانست مثلاً ساختن هتل‌های بزرگ، سرویس‌های بهداشتی وسیع، رسیدگی به منی و عرفات، توسعه کشتارگاه ها از مواردی است که تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران صورت گرفته است.
آقای رسول جعفریان می‌نویسد: «... به علاوه هتل‌های بسیار بزرگ که بتواند حجم زیاد از زائر را در خود جای دهد و نیز بازارها و بازارچه‌های فراوان در زیر هتل‌ها و نیز به صورت مستقل، جهت رفاه حال زائران ساخته شده است.» و اکنون هم اگر رسیدگی‌ها و مراقبت‌های مسئولین حج و زیارت جمهوری اسلامی و بعثه مقام معظم رهبری نبود واقعاً کاستی‌ها و مشکلات بسیار جدی‌تری برای زائران به وجود می‌آمد. بنابراین آنچه در این مجال قابل ذکر است نقش تأثیرگذار انقلاب اسلامی در جهش عمرانی و خدماتی مراسم حج و عمره بود که بیان گردید.
ادامه دارد ...
محمد استوار میمندی
